Tentoonstelling ‘Vermeer’ in het Rijksmuseum, Amsterdam

Dichter bij Vermeer

De 28 werken van Vermeer worden ruimtelijk gepresenteerd in alle tien de zalen van de Philipsvleugel. Aan de hand van elf thema’s wordt de bezoeker meer inzicht geboden in het werk van Vermeer. Zo komen onder andere zijn vroege ambities, de eerste interieurs, de balans tussen buiten- en binnenwereld, de brieven, de muzikale verleiding, zijn blik op de wereld en innerlijke waarden aan bod, zo komt de bezoeker als het ware dichter bij Vermeer.

Het melkmeisje, Johannes Vermeer, 1658-59, olieverf op doek, Rijksmuseum, Amsterdam. Aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt

Voor het eerst in Nederland

Zeven schilderijen zijn nooit eerder voor het publiek in Nederland te zien geweest, te weten het pas gerestaureerde Brieflezend meisje aan het venster (Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden), De koppelaarster (Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden), Onderbreking van de muziek (The Frick Collection, New York), Dame en dienstmeid (The Frick Collection, New York), Het glas wijn (Gemäldegalerie, Berlijn), Luitspeelster (The Metropolitan, New York) en Jonge vrouw aan het virginaal (The Leiden Collection, New York).

Andere hoogtepunten zijn Het meisje met de parel uit het Mauritshuis (Den Haag, te zien t/m 30 maart), De geograaf uit het Städel Museum (Frankfurt am Main), Schrijvende vrouw met dienstbode uit The National Gallery of Ireland (Dublin), de Kantwerkster uit het Louvre (Parijs) en Vrouw met de weegschaal uit The National Gallery of Art (Washington D.C).

Meisje met de parel, Johannes Vermeer, 1664–67, olieverf op doek. Mauritshuis, Den Haag. Legaat van Arnoldus Andries des Tombe, Den Haag

Nieuw onderzoek

In aanloop naar de tentoonstelling is uitgebreid onderzoek gedaan naar de Delftse kunstenaar. Dit heeft nieuwe inzichten opgeleverd over onder andere zijn maatschappelijke positie, zijn contacten met kunstenaars en andere mensen uit zijn omgeving, en de invloed van zijn geloof op zijn werk.

Technisch onderzoek
Moderne scantechnieken hebben het onderzoek naar Vermeer de afgelopen decennia in een stroomversnelling gebracht. Een team van conservatoren, restauratoren en natuurwetenschappers van het Rijksmuseum heeft in nauwe samenwerking met het Mauritshuis en de Universiteit van Antwerpen, diepgaand onderzoek verricht naar de zeven schilderijen van Vermeer in Nederlands bezit, waarbij ook schilderijen uit andere collecties zijn betrokken. Hiervoor is onder andere gebruik gemaakt van geavanceerde Macro-XRF en RIS-scantechnieken. Onlangs zijn enkele opzienbarende veranderingen in o.a. het Melkmeisje aan het licht gekomen, wat ons meer inzicht biedt in de werkwijze van Vermeer, zijn artistieke keuzes en zoektocht naar de perfecte compositie.

Het technisch onderzoek wordt tijdens en na afloop van de tentoonstelling voortgezet. De resultaten van alle onderzoeken zullen gepresenteerd worden tijdens een internationaal symposium in het Rijksmuseum in 2025 (350 jaar sterfdag van Johannes Vermeer). Hierin worden ook onderzoeken van andere musea, zoals de National Gallery in Washington en het Mauritshuis in Den Haag gepresenteerd.

Geloof, licht en reflectie
Recent kunsthistorisch onderzoek doet nieuw licht schijnen op de invloed van de katholieke jezuïetenorde in Delft op de van oorsprong protestantse Johannes Vermeer. Deze is groter dan tot nu toe werd aangenomen. Het onderzoek maakt onder meer aannemelijk dat Vermeer via de jezuïeten in aanraking is gekomen met de camera obscura, een instrument waarmee een voorstelling op een wand of scherm kon worden geprojecteerd waarna deze kon worden bestudeerd. Daarnaast maakt het onderzoek duidelijk hoe het katholisme een grote rol speelde in het huishouden van Vermeer en zijn gezin, en ook hoe het terug te zien is in zijn werk.

De soldaat en het lachende meisje, Johannes Vermeer, ca. 1657–58, olieverf op doek, The Frick Collection, New York. Foto: Joseph Coscia Jr

Bijzondere bruiklenen

Het is voor het eerst in zijn geschiedenis dat het Rijksmuseum een overzichtstentoonstelling over Johannes Vermeer presenteert. De eerste en enige monografische tentoonstelling over Vermeer vond plaats in 1995/1996 en werd georganiseerd door de National Gallery of Art in Washington samen met het Mauritshuis in Den Haag. Lange tijd werd het niet voor mogelijk gehouden nog een keer een overzichtstentoonstelling van dit kaliber te maken. Voor alle musea geldt dat de schilderijen van Vermeer tot de absolute topstukken in hun collectie worden gerekend en om die reden zelden worden uitgeleend. Het is dan ook voor het eerst in de geschiedenis dat alle 3 meesterwerken van Vermeer uit de Frick Collection samen buiten New York te zien zijn, de Dame en de Dienstmeid, de Onderbreking van de muziek en de Soldaat en het lachende meisje. In totaal komen 28 schilderijen uit 14 musea en particuliere collecties uit 7 landen.

Johannes Vermeer

Johannes Vermeer (1632-1675) leefde en werkte in Delft. Hij groeide op in de kunsthandel van zijn vader en werd gereformeerd opgevoed. Bij zijn huwelijk werd hij opgenomen in een katholieke familie. Hij kreeg veertien of vijftien kinderen van wie er elf hun kinderjaren overleefden. Behalve schilder, was Vermeer kunsthandelaar en voorman van het Sint-Lucasgilde voor kunstenaars. Zijn werk is vooral bekend om zijn verstilde, introverte scènes binnenshuis, zijn ongekende gebruik van helder, kleurrijk licht en zijn overtuigende illusionisme. In tegenstelling tot Rembrandt is van Vermeer nog een opvallend klein oeuvre van 37 schilderijen bekend. 7 schilderijen zijn in Nederland te vinden, 4 in het Rijksmuseum, waaronder het Melkmeisje en het Straatje en drie in het Mauritshuis, waaronder het Meisje met de parel en het Gezicht op Delft.

nijntje x vermeer

Speciaal voor de bijzondere Vermeertentoonstelling in het Rijksmuseum verschijnt het boek nijntje x vermeer. Zie jij de overeenkomsten tussen het werk van Dick Bruna en Johannes Vermeer?

het boek
Bekijk de schilderijen van Vermeer samen met nijntje! Het werk van Johannes Vermeer en van Dick Bruna lijkt heel verschillend, maar er is ook veel hetzelfde. Let maar op de houdingen, bewegingen en kleuren. En wist je dat Bruna en Vermeer allebei heel erg van de kleur blauw hielden? Net als de succesvolle uitgave nijntje x rembrandt is dit een leuk boek waarin je samen met jonge kinderen naar kunst kan kijken.

de tentoonstelling
Nijntje x vermeer is uitgegeven door Mercis Publishing in samenwerking met het Rijksmuseum, ter gelegenheid van de bijzondere tentoonstelling Vermeer. Met bruiklenen vanuit de hele wereld is dit de grootste Vermeertentoonstelling ooit. De tentoonstelling Vermeer is van 10 februari tot en met 4 juni te zien in het Rijksmuseum.

verkrijgbaarheid nijntje x vermeer
Het boek nijntje x vermeer is per direct verkrijgbaar in de boekhandel en online. Er is tevens een Engelse editie uitgebracht: miffy x vermeer. De titels nijntje x rembrandt en miffy x rembrandt zijn ook nog verkrijgbaar. Ontwerp door Irma Boom.

Pim en Pom ontdekken Vermeer – Het melkmeisje en Het meisje met de parel

Pim en Pom gaan stiekem met de Vrouw mee naar het museum. Ze bekijken daar de schilderijen van Johannes Vermeer en zien hoe hij voor Het melkmeisje vooral gele en blauwe verf heeft gebruikt.

Samen gaan ze op avontuur in de schilderijen en maken daar kennis met twee meisjes die Vermeer schilderde, maar ook met een muizenfamilie en een koe. Ze smikkelen van de verse melk en ze helpen speuren naar een verloren oorbel, gelukkig vinden ze hem precies op tijd voor het feest!

Pim en Pom ontdekken Vermeer – Het melkmeisje en Het meisje met de parel is een omdraaiboek met twee spannende avonturen van Pim en Pom. Het boek verschijnt ter gelegenheid van de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit in het Rijksmuseum.

Het boek is o.a. hier te bestellen.

Uitgelichte afbeelding: Tentoonstelling Vermeer. Foto: Rijksmuseum/ Henk Wildschut